Aan de slag met Beter Benutten
menu
Jorrit Nijhuis
icon-spitsmijden-weg

Spitsmijden: belonen van gewenst gedrag

Het programma Beter Benutten werkt aan de groei van het aantal spitsmijdingen per dag. Maar spitsmijden is ook een maatregel, waarbij automobilisten worden beloond als ze de spits mijden, met als doel dat gewenste gedrag te verinnerlijken en daarmee te verduurzamen.

Externe en interne motivatie

‘De beloning is een externe, tijdelijke motivator’, legt Jorrit Nijhuis, thematrekker spitsmijden, uit. ‘Die moet de reiziger initieel verleiden om na te denken over zijn gedrag. Uiteindelijk moet de beloning ervoor zorgen dat de reiziger een reisalternatief daadwerkelijk probeert. Ervaring leert dat reizigers op deze manier een nieuwe routine kunnen creëren. Veel spitsmijders houden hun nieuwe gedrag vol, ook na het stoppen van de beloning. De reizigers hebben zo hun eigen redenen om de spits te blijven mijden. Genoemd worden een kortere reistijd, een ontspannen reis, of gezond met de fiets. Dat noemen we de interne motivatie.’

Verkeerskundig effect

Ander reisgedrag op gang brengen met een beloning blijkt dus goed te werken. Spitsmijdenprojecten hebben een groot verkeerskundig effect en zijn kosteneffectief, zo blijkt uit een meta-evaluatie van MuConsult (2016) op verzoek van het programma Beter Benutten. Zo werden in de periode 2013 tot 2015 per spitsmijdenproject gemiddeld 1300 tot 2000 voertuigverliesuren en circa 100.000 autokilometers per dag bespaard. Een belangrijk gedragsmatig effect is dat 33% van de deelnemers na twee jaar nog steeds de spits mijdt.

Verschillende beloningen

Er zijn verschillende vormen van belonen. Jorrit: ‘Je kunt denken aan spaarpunten voor webshops, korting op regionale producten, deelname aan een loterij of een schenking aan een goed doel. En er kan ook financieel beloond worden. Dat is een vorm van belonen die we regelmatig bij spitsmijden bij wegwerkzaamheden inzetten. Daarnaast zijn er ook sociale vormen van beloning. Je kunt bijvoorbeeld het spelelement inbouwen en groepen met elkaar vergelijken: hoe doe ik het in vergelijking met mijn collega’s of andere groepen spitsmijders? Je kunt mensen verder (positieve) feedback over hun getoonde gedrag of een virtueel schouderklopje geven als ze een bepaald aantal spitsmijdingen hebben gerealiseerd.’

Businesscase

In de Tweede Kamer is er discussie geweest over de vraag hoe je het gedrag van automobilisten zoveel mogelijk kunt bestendigen, zonder dat daar financiële vergoedingen tegenover staan. Jorrit: ‘Het is de uitdaging om spitsmijden wat minder als een project met een kop en staart op te zetten, en samen met private partijen (dienstverleners) te onderzoeken of er een businesscase in zit. Daarbij is de overheid niet alleen maar opdrachtgever van een tijdelijk project, maar wordt er samen met de markt gekeken hoe het reisgedrag structureel kan worden beïnvloed. Goed voorbeeld is het project MyOV, waarbij OV-reizigers spaarpunten ontvangen van de vervoerder als ze de spits mijden. Daarbij zit ’m de spanning er natuurlijk wel in dat deze beloning aantrekkelijk genoeg moet zijn om ervoor te zorgen dat de mensen hun gedrag blijvend aanpassen.’

Jorrit Nijhuis